زەردەشتەکەی نیچە ئۆدیب پاشایە
ئۆە
زەردەشت سەرەتا لە خۆتی سەرف بکە!
"نیچە"
لە فەلسەفەی نیچە هۆش بە سێ
قۆناغ تێپەڕ دەبێ:
١-
قۆناغی وشتر وەک ملکەچبونێکی گوێڕایەڵ، بە بارکراوەکانی نەست (تێز) دێت.
٢-
هەروەها قۆناغی شێر وەک نەخێر و ڕەتکەرەوەیەکی ملکەچی، دابڕانێکی مەعریفی
هەستەکییە (ئەنتی تێز) لە نەستەکی.
٣-
قۆناغی منداڵبونەوەش تێکهەڵکێشی قۆناغەکانی پێش خۆیەتی، ئەو پێزانینەیە دەکەوێتە
سەرەوەی نەست و هەست. مرۆڤ لەم قۆناغەدا چۆن مەبەستی بێ بۆ خۆئاڕاستەکردن، بەم
جۆرە بە ویستی هێز دەرونی بەرەو وشتربونەوە (نەستەکی/سۆزەکیبون/ژێردەستی) و شێربون
(هەستەکی/هۆشەکیبون/باڵادەستی) ئاڕاستە دەکات. لێرەوەیە منداڵبونەوە یەکسانە بە
خزینەناو ئەوانیتر و خۆبەرهەمهێنان، لە هەمان کات سەرەڕای تێز و ئەنتی تێزی
لەخۆیدا هەڵگرتوە، ئەوان (تێز/وشتر، ئەنتی تێز/شێر) خاوەن ئەم تایبەتمەندییانە
نین، وەک سێیەمین قۆناغی دیالێکتیک (سێنتێز) لە هەردوکیان جیاوازترە.
بەو مانایەی قۆناغی
منداڵبونەوە مرۆڤبونێکی کەوتنە ئەودیوی دەرون و لەخۆبەئاگابونێکی تەواوەتییە،
تێکهەڵکێشێکە لەنێوان شیکردنەوە (لۆژیک)ی ناکۆک بە یەکتر و بونێک لە دەرەوەی
بەهێزی و لاوازی دەرونیدا وەک یەکسانبونەوەی هۆش بە خوا.
بەڵام مرۆڤی باڵا هەرچەند
هۆشەکەی کە هەڵگری شیکردنەوەی دژ بە مێگەلە (لاواز/سۆزەکی)، مرۆڤێکە هاوشێوەی
ئەوانیش بە دەرونییەوە هەیە، کەچی بە ویستی هێز دەستی بەسەر ئەو دیوە لاواز و
سۆزەکییەی (نەستەکی/ ڕابردو) ناوەوەی گرتوە و لە ئێستا دەژی. بەوەدا ژیان و بونێکی
بە شکۆ و باڵای لێ پەیدا بوە، ئەویش یاخییەکی ئێستایی و هەستەکییە، دور لە
تێگەیشتنە مێگەلی و باوەکان. بەم هەڵگەڕانەوەیە مرۆڤی باڵا دەبێ بە شێر و نەخێری
پیرۆزی نیچەیی، نەک بە منداڵبونەوەکەی.
بۆیە ئەو زەردەشتەی دوای دە
ساڵ لە ژیانی ئەشکەوتنشینی کێواندا دەگەڕێتەوە ئاوەدانی، پەیامی لەدایکبون و هاتنی
مرۆڤی باڵایان پێ دەدات، ئەوە شێرە پەیامبەرەکەی نیچەیە، بە نوێنەرایەتی
منداڵبونەوە(بەخوابون)کە، واتا زەردەشت بە منداڵبونەوەی خواییانە نەگەڕاوەتەوە ناو
خەڵک، لەبەرئەوەی وەک شێرێک هەڵگر و بانگەشەکەری پەیامێکە (خوا مردوە!) بە
پێچەوانەی باوەڕە باوەکانی مێگەل. لەکاتێکدا منداڵبونەوە خوایەتییەکی تێکهەڵکێشە
(سێنتێز)، خاوەنی هەردو تێگەیشتنی مێگەلانە (وشتری ملکەچ) و مرۆڤی باڵایە
(شێر)"١".
ئەوەش لەسەر بنەمای ئەفسانەی
ئۆدیب پاشا دارێژڕاوە، وەکچۆن لە ئەفسانەکەدا دەعبایەک (سفینکس/وەکئەوەی نێردراوێک
بێ) لە کێوەکان دادەبەزێتە ناو خەڵکی (مێگەل) تیبا و مەتەڵێکی گرێدراوییان ڕوبەڕو
دەکاتەوە، ئەوەی نەزانێت دەیخوا و لە کۆتایی ئۆدیب (یەکسانبونەوە و بونەوەی بە
سفینکسێکی تر) پاش کوشتنی لایۆسی باوک (خەساندنی دایک) وەڵامە ڕاستەکە دەدۆزێتەوە.
جارێکی تر زەردەشتەکەی نیچەش ئەو ئۆدیب(شێر)ە باوککوژ (کوشتنی خوا) و هەڵوەشێنەری
گرێی ئۆدیبەیە (تێپەڕکردنی دایکی ئۆدیبی)، لەپێناو ڕەتکردنەوەی ڕەوشتی باو
(ئیتیک)، دروستکردنی ئاکاری دژەباو (مۆڕاڵ/ئەخلاقی ناوەکی) و لەدایکبونی مرۆڤێکی
باڵای (بون بە پاشا) خۆئاڕاستەکەر.
لێرەدا بە مانای زەردەشت
بەهۆی ئاگایی و ویستی هێزەوە دەستبەسەر نەست و سۆزی منداڵانەی خەساوانەدا دەگرێت
(دابڕانی مەعریفی/بازدان بەسەر هیستریا)، هەتا لەبری ژێردەستەیەکی خەساوی
ئاڕاستەکراوی بازاڕی (فالۆس)"٢"، باڵادەستێکی خەسێنەر (فالیک) و بونەوە
بە باوکێکی خۆئاڕاستەکەری پاشایی (ئەرستۆکرات/خاوەندارییەتی لەخود/مرۆڤی باڵا)
بەرهەم بێنێت.
"١"
چونکە زمانی باڵا (شارستانی) بە چەپاندنی زمانی بازاڕییە، ئەوەیە فالۆس چێژ لە
دەربڕینی زبری بازاڕ وەک هەڵگرتنی چەپاندنەکە دەبینێ، بۆ چالاککردنی فالیک
بەسەرخۆیدا، دواجار بە یەکسانکردنەوەی بەخۆی لە دەربڕیندا، لە خۆجیاکردنەوەشی بە
خەساندن (بەگەڕکەوتنی هۆش و دروستبونەوەی زمان بە باڵایی).
"٢"
کاتێک مرۆڤی باڵا وەک یاخییەک (شێر) دژی کلتوری مێگەل (وشتری ملکەچ) دەوەستێتەوە،
وەستانەوەی هەست و ئاگاییەکەیەتی بەرانبەر بە نەست و ڕابردوە مێگەلییەکەی ناوەخۆی.
دژایەتییەکەی بەو هۆیەوەیە مێگەلیش قۆناغێکی نەستەکییە، بەشێوەیەکی سیمبولی
دەبێتەوە بیرخەرەوەی ئەو ڕابردوەی ڕەتیکردۆتەوە و لێی دابڕاوە. ئەم پێزانییە شێری
خۆبەهەقزان بە دابڕان لە وشتربونەکەی نایزانێ، لە قۆناغی منداڵبونەوە دەزانرێت،
بەوەی نە وشتری ملکەچ نە شێر هیچییان لەسەر ڕاستەقینە نین (هەقیقە(ڕاستەقینە بونی
نییە. نیچە)، بەڵکو لۆژیکن.
هیوا سەعید