شێتی لە بلیمەتی

ئێوە ئەوکاتەی ئاواتەخوازی عروجن (بەرزبونەوە)، چاو لەسەرەوە دەکەن من چاو لە خوارەوە - چون عروجم کردوە. کێ دەتوانێ لە ئێوەدا هەم پێبکەنێ و هەم عروجی کردبێ؟ ئەو کەسەی دەچێتە ترۆپکی بەرزترین کێو، بە تەواوی غەمێنەرەکان بەڕاستی بونە غەمێنەرەکان پێدەکەنێ.

ئەوەی بیەوێ گشت شتێکی مرۆڤ بناسێ، دەبێ دەست لە گشت شتێکی بدات، کەچی دەستەکانی من لەوە پاکترن بۆ ئەم کارە ببن.

تەنیا ئەوسا کە هەموتان منتان ڕەتکردەوە، بۆ لای ئێوە دەگەڕێمەوە، بەڕاستی برایان، ئەودەم بە چاوێکی دیکەوە بۆ بزربوەکانم دەگەڕێم، بە ئەوینێکی دیکەوە ئەوینداری ئێوە دەبم.
                                                                         "نیچە"

هۆش لە قۆناغی سێنتێز (بەخوابون/چاودێر بەسەرخۆ )دا وەک باڵادەستیکردن بەسەر دو کەسایەتی جیاواز لەناویەکدا، یەکییان بۆشاییەکە لە ئارەزو و لە قوتدانی چێژ تێرناخوا (id)، ئەویدیکە لەپێناو شکۆی خۆی ناچێتە ژێر هەموبار و چێژخواردنێک دەبێتە ڕێگر لە بەردەم ئەم قوتدانە ڕەنگاوڕەنگە ئەویش منە (Ego)، وەکئەوەی دەرونێک لایەنی فالۆسی و مازۆخیستییەکەی (ئەوەی نییەتی/مێ/زێ/نەرمی) لە ململانێدا بێ بەرانبەر لایەنە فالیک و سادیستی (ئەوەی هەیەتی/نێر/توندوتیژ)یەکەی خۆیدا.

لێرەدا بەر لەوەی هۆش بگات بەم قۆناغی بەخوابون و چاودێرییە (سێنتێز) بەسەر لایەنە دژبەیەک و پێچەوانەکانی (ئید/ئارەزو، ئیگۆ/من/شکۆ) خۆی، ئەوە لەوە بێئاگایە ناکۆکییەکی لەم جۆرە و ئەم دو کەسایەتییە جیاوازە لەناویدا هەیە. بۆیە لە سێنتزدا کاتێک بەم دوکەسایەتیبونەی ناوەخۆی دەزانێ دوچاری کەرتبونی کەسایەتی و ناهاوسەنگی دەبێتەوە، بەوەی سێنتێز، ئەگەر بەشی هەردولا وەکیەک بدا لە پانتایی واقیع دادەبڕێ، چونکە سێنتێز دەرچونە لە مرۆڤی ئاسایی و بەخوابونە (دوکەدوکی ناوەکی/لێکدانەوەی چاکە و خراپە وەک هەڵگرێکی هەردوکییان) لە پانتایی خەیاڵدا، ئەگەریش بۆ کەوتنەوەی بە پانتایی واقیع بەرگری لە لایەنێکی ئەم دژبەیەکانە بکا لەسەر چەپاندنی ئەویترییان تەواو دەبێ، لە کاتێکدا سێنتێز بەئاگایە لەخۆی ئەم چەپاندنەی وەک تەمێکردنێکی (چەوساندنەوەی) لایەنە چەپاوەکەی کردوە.

لێرەوەیە بەم چەپاندنە فالیک (نێری) فالۆسێک (مێیی/زێ)، سادیست (ڕەق/توندوتیژی) مازۆخیستێک (نەرم/ڕەقخوازی) بە ڕوی دەرەوەدا دەشارێتەوە بە پێچەوانەوەش، کەچی گشت شاردنەوەکانیش بە پێچەوانە دەکەوێتەوە، بە مانای بە خۆپاڵنان بۆ فالیکبون (نێربون) ئەویتر فالۆس و لە فالۆسبونیش (مێبون) ئەویترەکە بۆ فالیک پاڵ دەخوا. لێرەدا هۆکاری ئەم یەکتر پاڵنانە بۆ ململانێی هەردو دەرونێک لەسەر باڵادەستی و ژێردەستی دەگەڕێتەوە، هەروەها لەم نێوانەدا بەتەنیا سێنتێز (خۆناس/لەخۆ بەئاگا) ئاگاداری ئەم یەکتری پاڵنانەیە، بەو مانایەی هەست بە دوکەرتی کەسایەتیبونەکەی بەرانبەر ئەو ئەوانی دیکەیەی هێشتا نەگەیشتون بەم قۆناغە لەخۆبەئاگایە (سێنتێز/بەخوابون) دەکات.

لەسەر بنەمای ئەم پێچەوانەیی بونەوەیە ئەوانیتر ئەم کەرتبونە لە کەسایەتی ئەویترێکی لەخۆبەئاگابوی خۆناس بە شێتی (بۆخۆی بلیمەتییە) وەک لە هاوسەنگی دەرچونێک لێکدەدەنەوە، بەو هۆیەی ئەوانیترەکان لە شێتییەکەی خۆیان بەو مانایەی لە دو کەسایەتییەکەی خۆیاندا (بەهۆی بێئاگایی و خۆنەناسی پێیانوایە شێت و دوڕو نین، بێئاگاییەکەیان هاوسەنگی کردون) بێئاگان.

ئەوەیە لە تێگەیشتنی عیرفانیدا، لەبەرئەوەی عاریف عاشقە (خاوەنموڵک و شەڕەف/خاوەنیار/ناشەهوانی) و عاشقیش سێنتێزە (لەبەر گرێی ئۆدیب و ویستنەوەی دایکباوک/سۆز/خوا، لەلایەن ئەویترێکەوە نەستی نوێنراوەتەوە)، ناچار (ئادابی مەجنونە لە سارا) وەک چونەدەرەوەیەک لە ئاوەدانی و ئەم پێچەوانەکەوتنەوەی بە ئەوانی دیکە و بون بەخوا (سێنتێز/یەکێتی بونی خۆیی و خۆی) و یەکگرتنی هۆشی لەگەڵ خوادا. لە هەمان کات داواکاری نیچەش لە دورکەوتنەوەیەکی زەردەشتییانە لە بازاڕ پەیوەستە بەم پێچەوانەبونەوە لە کەسنەچوە و بە تەنیایی مانەوە وەک دەڵێت: هەڵێ هاوڕێم لەدەست ئەو مێشانە (ئەو بێئاگایانە لە دۆخی مرۆڤێک بلیمەتە و بە شێتی تێدەگەن) بۆ ناو تەنیاییەکەت.

ئەوەش واتا ئەم شێتییە بلیمەتییە پەیوەندی بە ئەوەوەیە مرۆڤ بە لەدەستدانی سۆزی سەرەتای منداڵی دایکباوکی (گرێی ئۆدیب/ ئەلێکترا)، بەدوای جێگرەوەیان دەگەڕێت، لەکاتی دۆزینەوە و بەدەستنەهێنانی، دەگاتە ئەوەی ئەم جیهانە بە نادادوەری بەڕێوەدەچێ و ڕوبەڕوی چارەنوس و نادادوەرییەکە دەوەستێتەوە وەک خۆئاڕاستەکەرێک (مخیر)، لەکۆتاییدا سەرەڕای ئازارخواردنێکی زۆر و گەیشتن بەم شێتبون و بلیمەتبونە، بە دنیابینی عاریفانە مرۆڤ دەچێتە سەر ئەو باوەڕەی ئاڕاستەکراوە (مسیر) وەک ناسین و باوەڕهێنان بە تاکە خوایەک.

بەڵام لەکن نیچە ئەم خوایە بونە و دەڵێ: "ئەم جیهانە لەسەر ئیمانێکی پێچەوانە دامەزراوە" وەک پێزانین و ئاشکراکردنێکی بنەڕەتی ئەم بونە. دواجار ئەم پێزانینەش (پێزانین بە بنەڕەتی بون لەناوچونە. نیچە) بە لەناوچون وەک لەدایکبونەوەیەکی بە بێکەس و غەریبکەوتو (تەنیا مانەوە/شێتبونی بلیمەتانە/پێچەوانەبونەوەی هەموان/لە هاوسەنگکەوتنی کەسایەتی) لێکدەداتەوە، وەکئەوەی خوایەکەی عاریفان بۆ گاڵتەجاڕی بە مرۆڤەکان ئەم جیهانەی (بە چەپاندن/گرێی ئۆدیب) دروستبوە، دامەزراند بێت. بە لێکدانەوەی عاریفانەش ئەم گاڵتەجاڕییە، بەڵکو هیچ مرۆڤێک (بە بلیمەتیشەوە) نەبێتە ئەو خوایەی هەرچی ویستی بەدەستی بێنێت، وەکچۆن شێتی بلیمەت (لە هاوسەنگدەرچوی کەسایەتی) جێگەی گاڵتە و بەزەیی پێهاتنەوەی شێتە نابلیمەتەکانە (مێگەل) لە ئاوەدانیدا، یانیش دەبێ دورکەوێتەوە لێیان وەک غەریبێک بژی، دواجار غەریبیش ترسان و لە ئاشنایەتی کەوتن و گوناهە وەک جێی بەزەییەک. خوایەتی و بونیش (تراژیدیا) ئەم گاڵتەجاڕبون و تێکشکانەیان (غەریببون و گوناهکەوتن) لە مرۆڤایەتی دەوێ، هەرچەند بە تێگەیشتنە خواییانەکە تاقیکردنەوەیەک بێ، سەرئەنجام گاڵتەپێکردنێکە وەک یارییەکی پوچ.

بەوەدا لە کاردانەوەی ئەم گاڵتەپێکردنەدا بیرۆکەی مانادان بەم پوچییە و خۆشویستنی ژیان سەرهەڵدەدا، بە دروستکردنی شارستانییەتی شێتە بلیمەتەکان وەک گاڵتەپێکردنەوەیەک، مەبەست لەم شێتە بلیمەتانەش ئەوانەی تاکگەران (خواکان) بە دژوەستانەوەیان بەڕوی بونێکی تراژیدی و خوایەتییەکی گاڵتەپێکەر.

لەسەر ئەم بنەمایەیە نیچەش وەک حاڵەتێکی سێیەم (خوایەتی/ تێکهەڵکیشی لۆژیکی مێگەل و دژەباو/نەمانی ڕاستەقینە جگە لە گاڵتەجاڕی وەک ڕاستەقینەیەکی تراژیدی) بە فەلسەفەکاری (گەڕانەوەی هەمیشەیی/هاوسەنگکردنەوەی دوکەرتی لە کەسایەتی/هەڵوەشاندنەوەی گرێی ئۆدیب/ بە هەمیشە دروستکردنەوەی مرۆڤی باڵا/تراژیدیایی) لە بەردەم ڕاستەقینەیی تراژیدیای ژیاندا ژیا، بە شێتییەکەشی گاڵتەی بە گاڵتەپێکەرەکەی (بەخوابون/شێتی لە بلیمەتی/سێنتێز) کردەوە.

هیوا سەعید